Nowa wiosna - Robert Jordan - recenzja z portalu Fantasta.pl

Ostatnio przy okazji recenzowania Uczty dla wron G.R.R. Martina wspomniałem, że cykl fantasy zdaje się czasami być osobnym gatunkiem literackim. Jednym ze sztandarowych przykładów tego typu epickiego tworu jest cykl Koło Czasu Roberta Jordana. Rozpoczętą Okiem świata sagę Amerykanin rozciągnął na jedenaście powieści, po czym po ciężkiej chorobie zmarł , nie kończąc swojego dzieła. Pozostawił cieszący się niezwykłą popularnością cykl niedokończonym. Zachowały się jednak obszerne notatki, konspekty i fragmenty przygotowanych już tekstów, na podstawie których inny znany pisarz – Brandon Sanderson tworzy kolejne tomy mające zamknąć niezliczoną ilość wątków zapoczątkowanych przez samego Jordana i w efekcie skończyć cykl zgodnie z wizją jego autora. Sam Jordan napisał jednak jeszcze jedną powieść osadzoną w uniwersum Koła Czasu, a mianowicie stanowiącą wprowadzenie do właściwej fabuły Nową wiosnę.



Do wszelkiego rodzaju prequeli i spin-offów zwykłem podchodzić z dużą dozą rezerwy. W przypadku tego tomu była ona wzmożona po trzykroć. Raz, że nie przepadam za często wymuszonym „dopowiadaniem” pewnych elementów większej całości. Dwa – niektóre moje wątpliwości rodzi tworzenie pełnowymiarowych powieści na podstawie opowiadań. A taką właśnie książką jest Nowa wiosna. Jej pierwowzorem jest bowiem opowiadanie zamieszczone w słynnej antologii Legendy. Tego typu teksty narażone są zawsze na bycie swoistymi literackimi wydmuszkami – pustym szkieletem z zaledwie szczątkową fabułą. Po trzecie wreszcie, Jordan stworzył tę pozycję w momencie gdy sam cykl był już przeładowany wielką ilością postaci i wątków, a autor był w nienajlepszej formie pisarskiej. Stąd spory dystans z jakim podchodziłem do pełnowymiarowej wersji prequela Koła Czasu.

Okazało się, że moje obawy były całkiem uzasadnione, a sama powieść zbudowana jest w dość specyficzny sposób. Pierwszą rzeczą, która rzuca się w oczy, jest wyraźne położenia nacisku na narrację i opis świata. Dialogów w tej książce jest stosunkowo niewiele, mnóstwo za to odautorskiej prezentacji wydarzeń, scenografii, postaci, a także myśli i uczuć bohaterów. Rzadko spotyka się w literaturze popularnej utwory, w których położony jest tak ogromny nacisk na narrację. Może to wydawać się dla niektórych trudne w odbiorze, moim zdaniem jednak jest, przynajmniej w sensie formalnym, zabiegiem całkiem ciekawym.

Taka, a nie inna konstrukcja tej powieści jest wypadkową dwóch wspomnianych już czynników – z jednej strony bazuje ona na dużo skromniejszym objętościowo opowiadaniu, z drugiej zaś pokazuje losy bohaterów cyklu, którego większość głównych protagonistów jeszcze się nie narodziła lub są dopiero niemowlętami. W centrum wydarzeń staje więc dwójka postaci odgrywających w Kole Czasu rolę niebagatelną, ale jednak drugoplanową – Moiraine i Lana. W warstwie fabularnej chyba najsilniej możemy odczuć, ze Nowa wiosna była pierwotnie jedynie opowiadaniem. Historia jest zasadniczo jednowątkowa i pokazuje trudne początki Moiraine w Białej Wieży, jej przyjaźń z Siuan, późniejszą Zasiadającą na Tronie Amyrlin, poszukiwania nowo narodzonego Smoka Odrodzonego, a wreszcie początek relacji z Lane, spadkobiercą tronu Malkier. Wątek samego Lana jest tu wyraźnie poboczny i choć wnosi co nieco do całości, nie jest w stanie usunąć przykrego wrażenia, ze obcujemy z powieścią niesłychanie prostą w warstwie fabularnej. Innymi słowy – z materiałem co najwyżej na opowiadanie, a nie na pełną powieść. Książka ma jednak przeszło 460 stron, na których nie brakuje opisów tego, kto szorował podłogę, kto marudził nad kaszą, a kto zaś strzepnął z sukni okruchy zjedzonego właśnie pierożka. Trzeba jednak Jordanowi oddać, że poza fragmentami będącymi ewidentnymi wypełniaczami zawarł w Nowej wiośnie sporo ciekawych detali opisujących stworzony przez niego świat. Szczególnie nieźle wypadają opisy stosunków wewnętrznych i zwyczajów Aes Sedai, a także życia w Białej Wieży. Jest tu więc kilka elementów, które mogą zaskoczyć nawet fanów Koła Czasu. Pozytywne wrażenie wywołane ciekawymi opisami świata udaje się jednak skutecznie zepsuć przez dość topornie wprowadzone kontrasty. Świetnym przykładem mogą być tu relacje miedzy poszczególnymi Ajah. To, co Jordan przedstawia w sposób intrygujący i uniemożliwiający czarno-białe oceny poszczególnych grup Aes Sedai, zostaje skutecznie zamazane przez niezwykle infantylny i zupełnie nieumotywowany wątek Czarnych Ajah. Ot, po prostu nagle pojawia się „zły” i trzeba się z nim rozprawić. Jak? Dlaczego? Po co? Skąd się wziął? To już jest nieistotne… a szkoda, bo kontrast ten jest aż nieprzyjemny. Irytuje także specyficzna, a po wielokroć pojawiająca się w powieści maniera, w której narrator coś sugeruje, po czym temu zupełnie przeczy lub w sposób kategoryczny potwierdza – zabieg, który przy prowadzeniu narracji z poziomu narratora wszechwiedzącego jest po prostu bezsensowny i denerwujący. Na styl autora nie sposób jednak nic poradzić. Znając jednak inne dokonania Amerykanina widać wyraźnie, że nie jest to jego najlepszy tekst.

Czy zatem warto po Nową wiosnę sięgnąć? Wbrew pozorom odpowiedź nie jest taka prosta. Z pewnością nie sprawdzi się ona jako wprowadzenie do cyklu. Przygodę z Kołem Czasu trzeba zacząć po prostu od Oka świata i tyle. Inaczej przedstawia się jednak sprawa z perspektywy osoby, która cykl jako tako zna. Mimo wyraźnych wad, jak uboga warstwa fabularna, specyficzny styl, kiepsko wyważone tempo akcji i wszechobecne poczucie obcowania z tekstem napisanym trochę na siłę, Nowa wiosna potrafi wciągnąć. Moim zdaniem najlepiej traktować ją jako swoisty suplement do zasadniczego cyklu Jordana - momentami ciekawą retrospektywę pozwalającą lepiej poznać niektóre z ważnych dla cyklu postaci, niewnoszącą jednak do całości epickiego dzieła Amerykanina niczego nowego. Jeśli więc zatęsknimy za Moiraine i Lanem a jesteśmy skłonni wybaczyć pisarzowi pewne potknięcia, możemy po prequel Koła Czasu sięgnąć. W innym przypadku lepiej go sobie odpuścić. 

3,5/6