Huta - Grzegorz Kopaczewski - recenzja

Do lektury Huty zabierałem się długo. Nawet bardzo długo. Książka ta została mi swego czasu polecona przez przyjaciela, który przy różnych okazjach zwykł o niej opowiadać, a czasem nawet obdarowywać dziełem Grzegorza Kopaczewskiego niektórych z naszych wspólnych znajomych. Niby nic w tym dziwnego, prawda? Otóż nie do końca. Pewną rolę odgrywa tu bowiem kontekst. Tak się bowiem składa, że tak ja, jak i mój wspomniany przyjaciel jesteśmy socjologami, a dokładniej doktorantami socjologii. Obdarowani znajomi to również socjologowie. A że Huta to książka, której głównym bohaterem jest doktorant zajmujący się naukami społecznymi nie dziwi fakt ich zainteresowania tą powieścią.



Kopaczewski kreśli w swojej książce ciekawy obraz – otóż w środku Katowic, na terenie Huty Baildon powstaje osiedle marzeń. Społeczność artystów, biznesmenów i naukowców. Nie potrzeba dużo czasu aby Huta, bo tak nazywa się to osiedle, stała się ewenementem na skalę światową przyciągając uwagę mediów i turystów. Tomasz – doktorant Uniwersytetu Śląskiego staje przed zadaniem zbadania Huty i poznania jej od środka. Wraz z jego zagłębianiem się w społeczny świat dzielnicy coraz wyraźniej dostrzegamy zarysy fabuły, a ta, trzeba przyznać, jest wyjątkowo ciekawa. Kopaczewski prowadzi równolegle kilka przeplatających się wątków. Po pierwsze, obserwujemy Hutę-dzielnicę jako zamkniętą społeczność, wyizolowaną z przestrzeni miejskiej – i to zarówno topograficznie, jak i społecznie. Przy tej okazji autor snuje też refleksję na temat mechanizmów kierowania społecznością. Jest to pewien dyskurs między zarządzaniem centralnym, a oddolnymi inicjatywami – wszystko to utrzymane trochę w duchu antyutopii, czyli gatunku w polskiej literaturze zakorzenionego całkiem nieźle (choćby za sprawą Janusza A. Zajdla). Kolejnym wątkiem jest starcie dwóch wizji uprawiania nauki: tego czemu ona powinna służyć, jakimi metodami się posługiwać i jak być zorganizowana. Obserwujemy zatem konfrontację pewnych archetypów: profesora Hermasa, w którym personifikuje się stary, klasyczny Uniwersytet, a z drugiej strony postacie Pelca i Nowaka – tych, którzy odrzucają stary porządek i tworzą Nowe – Instytut Historyczny, czy też samą Hutę, w której tenże instytut się znajduje. Dyskurs wokół wizji uprawiania nauki staje się też okazją do oceny sytuacji polskiej nauki i jest to ocena nie najlepsza. Tym bardziej boli to, że w moim osobistym odczuciu jest ona prawdziwa i adekwatna. Bardzo istotny element fabuły stanowi też osoba Kaspara Kuhna – zapomnianego filozofa, rywala Hegla, potencjalnego ojca Nowych Nauk Społecznych. Ogromne brawa należą się Kopaczewskiemu za kreację nie tylko naukowej spuścizny tego myśliciela, ale także ciekawej biografii i pełnej palety implikacji obiegu jego teorii w naukowym środowisku. W pewnym momencie Huta staje się bowiem swoistym thrillerem akademickim z teorią w roli głównej. Myśli Kuhna i stworzona przez niego teoria pozwalają interpretować powieść śląskiego pisarza jako swoistą socjologiczną science-fiction, gdzie to nauki społeczne zajmują miejsce "science" zwykle zarezerwowane dla nauk ścisłych - fizyki kwantowej, czy teorii wielu światów (tak, jak w Lodzie Dukaja miejsce to zajmowała historia). Daleki jestem jednak od nazwania tej książki pełnoprawną fantastyką. Jest to raczej powieść głównego nurtu wykorzystująca pewne pomysły w sposób charakterystyczny dla fantastyki naukowej.

Pewnym mankamentem Huty są jej bohaterowie. O ile bowiem postaci Pelca, Nowaka, czy profesora można potraktować jako pewne archetypy, podobnie jak większość mieszkańców Huty, o tyle postać Tomasza - głównego bohatera wydaje się trochę zbytnio niedookreślona. Miota się on pomiędzy pewnymi skrajnościami nie potrafiąc znaleźć własnego osądu sytuacji, w której się znalazł. Nie ma tu wyraźnie ukierunkowanych emocji, co najwyżej trochę gorzki zachwyt osoby wychodzącej z biednego środowiska akademickiego, na obszar nauki, w której są pieniądze, kontakty, cyfrowe biblioteki i zapach odświeżacza powietrza na korytarzu, zamiast kurzu, pożółkłych teczek i opasłych tomisk zawalających trzydziestoletnie regały z meblościanki. Można też odnieść wrażenie, że wątki pewnych postaci urywają się zbyt nagle, w zasadzie bez żadnej przyczyny (np. relacje Tomasza z Dominiką), co sprawia wrażenie pewnego niedomknięcia historii.

Trzeba przyznać, że dla osób związanych ze środowiskiem akademickim, szczególnie w zakresie nauk społecznych powieść Kopaczewskiego może być bardzo atrakcyjnym spojrzeniem na ich środowisko, a także problemy, które są im znane i bliskie. Czy w takim razie Huta jest pozycją adresowaną głównie do nich? W żadnym razie. Mamy tu bowiem do czynienia z ciekawym, oryginalnym pomysłem, a w miarę czytania czytelnik odkrywa coraz to nowe elementy, które układają się w całość przedstawiającą obraz dość zaskakujący. Jest w Hucie wyraźna, niemal kryminalna intryga, tyle, że śledztwo nie jest tu podobne to tych znanych nam z kart klasycznych powieści detektywistycznych. Książka jednak potrafi wciągnąć, niezwykłym klimatem małej enklawy w środku Górnego Śląska (zresztą ta śląskość Huty jest też wielokrotnie podkreślana i problematyzowana). Trochę socjologicznej science fiction, trochę antyutopii, trochę sarkania na polską rzeczywistość akademicką, trochę refleksji społecznej, trochę kryminału – wszystko tu jest. I, w mojej opinii, warto po Hutę sięgnąć choćby dla tej oryginalnej mieszanki.


4,5/6 (a dla socjologów i innych osób związanych ze środowiskiem akademickim nawet 5/6)

PS. Na koniec chciałbym tylko podziękować Tomkowi Skoczylasowi, za wiele spostrzeżeń i myśli na temat Huty. Prawdopodobnie wpłynął na mój odbiór tej powieści bardziej niż sam byłbym skłonny przyznać, ale gdyby nie on pewnie nigdy bym po książkę Kopaczewskiego nie sięgnął.